فیلترینگ، محدودسازی یا امکان جدید دسترسی ممنوعه وی پی ان | VPNIRAN
معین حافظی زاده
دانشجو و پژوهشگر علوم سیاسی
فیلتر اینترنتی یا فیلترینگ، عبارت است از محدود کردن دسترسی کاربران اینترنت به وبگاهها و خدمات اینترنتی که از دیدگاه متولیان فرهنگی و سیاسی هر کشور برای مصرف عموم مناسب نیست، اِعمال فیلتر معمولاً به وسیلهٔ ارائهدهندگان خدمات اینترنتی انجام میشود ولی تعیین سطح، مصادیق و سیاستهای فیلترینگ با حکومتهاست
کشورهای بلاروس، میانمار، چین، کوبا، مصر، ایران، کره شمالی، عربستان، سوریه، تونس،ترکمنستان، ازبکستان، و ویتنام از بزرگترین فیلتر کنندگان اینترنت در جهان هستند.
بحث دسترسی به وب و اینترنت، معمولا به صورت دو سویه است بدین معنا که یک سو ارائه کننده خدمت وب و در طرف دیگر مصرف کنند از امکانات خدمات وب است. اما چون ارائه کننده خدمات و سرویس های اینترنتی در هر صورت زیر نظر و تاییدیه و حمایت دولت ها فعالیت میکنند، بنابراین اعمال سلیقه دسترسی توسط دولت ها صورت میگیرد.
دیدگاه کلی نسبت به فیلترینگ شاید به نظر منفی و نادرست به نظر بیاید اما مزایایی هم در بر دارد که برای هر سه سوی فعال در زمینه و فعالیت های اینترنتی، یعنی دولت، ارائه کنندگان و مصرف کنندگان، میتواند مفید باشد که از جمله میتوان به جلوگیری از گسترش اطلاعات و فرهنگ سازی غلط و نادرست اشاره کرد.
معایب فیلترینگ، بیشتر به کاربران ضرر میرساند که امکان تعامل آنها با فضای جهانی وب محدود شده و هم چنین باعث اتلاف وقت در دسترسی به اطلاعات فیلتر شده میگردد.
در ایران، فیلتر یک شبکه اجتماعی یا صفحات وب بر اساس تصویب مجلس شورای اسلامی صورت میگیرد.
این فیلترینگ طیف گوناگونی دارد که از پورنوگرافی گرفته تا مسائل سیاسی را شامل میشود و بیشتر بر اساس معیار های فرهنگی، اجتماعی و عمدتا اخلاقی انجام میگیرد اما به حالت کلی نمیتوان برای آن چارچوب و قوانین خاصی را مدون شمرد بدین معنا که طبق صلاح دید مجلس شورای اسلامی و توصیه های گوناگون از سمت سیاست گذاران فرهنگی شکل میگیرد. به بیان دیگر فیلترینگ که بر اساس تصویب مجلس شورای اسلامی صورت میگیرد بدین معنا است که فیلترینگ جنبه قانونی دارد اما نمیتوان برای آن چارچوب مدونی در نظر گرفت.
آنچه به عنوان مسئله روز در جهان مطرح است بحث فیلترینگ شبکه های اجتماعی مجازی است. شبکه های مجازی به عنوان یکی از راههای اساسی ارتباط مردم جهان با یکدیگر بر پایه و اساس وب است. این شبکه ها با توجه به اطلاعات اشتراک گذاری کاربران آن، معلومات گوناگونی را شامل میشود. با توجه به نوع پوشش اطلاعاتی شبکه های اجتماعی و مغایرت آنها با معیار های گوناگون کشورهای مختلف فیلترینگ بر این شبکه ها اعمال میشود.
در ایران از سالهای انتهایی دهه ۸۰ شبکه اجتماعی فیس بوک دچار اعمال فیلترینگ شد که اساسا معیارهای سیاسی داشت. هم چنین شبکه های اجتماعی توییتر، یوتیوب که از بزرگترین شبکه های برقراری ارتباط در دنیا هستند، در ایران اعمال فیلتر شده اند. پیام رسان تلگرام نیز از اواخر سال ۹۶ نیز دچار فیلترینگ شده و کاربران ایرانی مجاز به استفاده از آن نیستند.
اعمال این چنین فیلترینگ ها با توجه به ضرورت زندگی دنیای کنونی و تا حدودی ناگزیر بودن مصرف شبکه های اجتماعی، پیامدهای گوناگونی داشته است. به هر حال استفاده از شبکه های اجتماعی ضروری تلقی میشود و یکی از معیار های سواد از نظر یونسکو در جهان توانایی استفاده از شبکه های مجازی و اینترنت برای برقراری ارتباط است.
فیلترینگ معضل دیگری را برای کاربران ایجاد کرده است که برای رفع این ضرورت استفاده، از ابزار های دور زدن فیلترینگ امکان دسترسی به سایر محتوایی که حال با ابزار فیلترشکن راحت تر است را فراهم میکند. در پژوهشی که اخیرا در باب دسترسی به فیلترشکن صورت گرفته است، مشاهده شد که با فیلتر شدن پیامرسان تلگرام دسترسی به فیلترشکن برای استفاده از این شبکه در افراد نوجوان و جوان پیامدهای جانبی را به همراه داشته است.
به هر حال مسئله فیلترینگ بحث گسترده ای را شامل میشود و اکنون به یکی از مسائل مهم در حوزه سیاستگذاری فرهنگی و فضای مجازی است و با توجه به پژوهش های این چنینی نظیر آنچه یاد شده است، امکان دسترسی به محتواهای نادرست تری نظیر پورنو گرافی و مسائل سیاسی ممنوعه را افزایش میدهد در حالیکه بدون وجود فیلترینگ بعضی از شبکه های مجازی و سایت های خبری و حتی علمی بین المللی، امکان این دسترسی به طور چشمگیری کاهش پیدا خواهد کرد.